Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ

                                          Αντι-συντηρητικός κληρικαλισμός

                                                                                              του Σταμάτη Μαμούτου

Μια από τις θεμελιώδεις αρχές της ιδεολογίας μας είναι η παραδοσιοκρατία. Η πολιτική τάση, δηλαδή, που, διαμορφωμένη από τους διανοητές του Ρομαντισμού, κατέφυγε σε επιλεγμένες στιγμές του προνεωτερικού παρελθόντος προκειμένου να συνθέσει, με τα θραύσματά τους, μια συντηρητική αφήγηση που αντιπαρατέθηκε στην προοδευτικά μοντέρνα αφήγηση του νεωτερικού φιλελευθερισμού και του κλασικού σοσιαλισμού. Ασφαλώς, η παραδοσιοκρατία είναι κάτι διαφορετικό από την παράδοση και βασίζεται σε συγκόλληση επιμέρους στοιχείων του προνεωτερικού παρελθόντος. Αλλά εξίσου επιλεκτικές -και βασισμένες σε συρραφές προγενέστερων στοιχείων- είναι και οι μοντερνιστικές αφηγήσεις του φιλελευθερισμού ή του κλασικού σοσιαλισμού.

Το θέμα δεν είναι κάποια προτεραιότητα ή αποκλειστικότητα στην χρήση της παράδοσης . Το θέμα είναι καθαρά η πολιτική επιλογή. Η ρομαντική παραδοσιοκρατία μπορεί να χρησιμοποιεί τον μύθο, την προαρχαϊκή εποχή και παραδόσεις του μεσαίωνα για να συνθέσει την, εθνικιστική συνήθως, αντιμοντέρνα της αφήγηση. Αλλά και ο φιλελευθερισμός καταφεύγει στην κλασική αρχαιότητα της αθηναϊκής δημοκρατίας για να ανιχνεύσει υποτιθέμενους ή και υπαρκτούς ιδεολογικούς προδρόμους στην απόπειρα διαμόρφωσης της δικής του μοντερνιστικής αφήγησης. Ο δε Κάρολος Μαρξ εκπόνησε την διδακτορική του διατριβή για να αναζητήσει τις καταβολές του φιλοσοφικού υλισμού στην αρχαία ελληνική σκέψη. Η καταφυγή στο παρελθόν, συνεπώς, δεν αρκεί για να αποτελέσει γνώρισμα συντηρητισμού ή εθνικισμού μιας πολιτικής θεώρησης. Χρειάζεται αυτή η καταφυγή στο παρελθόν να εστιάσει σε επιλεγμένα σημεία που να στηρίζουν το συντηρητικό ή εθνικιστικό συνολικό επιχείρημα λόγω της ρομαντικής ερμηνευτικής. Όπως έχει επισημάνει και ο Παναγιώτης Κονδύλης, χωρίς Ρομαντισμό ούτε παραδοσιοκρατία, ούτε οργανιστικός εθνικισμός, ούτε αληθινός νεότερος συντηρητισμός υπάρχει.

Αν μεταφέρουμε αυτή την διαπίστωση ως αναλυτικό δεδομένο στην ελληνική νεότερη πολιτική ιστορία και πραγματικότητα, θα διαπιστώσουμε ότι, στην ουσία, είναι λίγες οι περιπτώσεις που μπορούμε να ανιχνεύσουμε συντηρητισμό και εθνικισμό με τους, «κανονικούς» πανευρωπαϊκά, ρομαντικούς όρους. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας θεωρούμενης συντηρητικής πολιτικής δύναμης, που στην πραγματικότητα είναι διαχρονικά μη συντηρητική και, ταυτοχρόνως, ιδιόμορφα οπισθοδρομική, είναι αυτό της ελληνικής Εκκλησίας. Με τον όρο Εκκλησία εννοώ τον θεσμό και τους περισσότερους οργανικά και επαγγελματικά εντασσόμενους σε αυτόν. Όχι το μαζικό λαϊκό σώμα των Ελλήνων που εκκλησιαζόμαστε.

Υπάρχουν πολύ εύστοχες αναλύσεις του Ίωνος Δραγούμη που εντοπίζουν αυτό που θέλω να δείξω. Ιδίως αυτή που παραθέτει ως αυτοβιογραφική εμπειρία με συνομιλητές έναν ιερέα, έναν αστό υπάλληλο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και έναν μαρξιστή φοιτητή στις σελίδες του Όσοι Ζωντανοί, είναι η πλέον ενδεικτική. Δεν θα επαναλάβω την ανάλυση του Δραγούμη. Παραμένει εκεί για όποιον θέλει να την διαβάσει. Θα σταθώ μόνο στο συμπέρασμά της. Ο ρομαντικός εθνικισμός με την παραδοσιοκρατία του είναι κάτι σαφώς διαφορετικό από την αστική ιδεολογία, από τον μαρξιστικό κομμουνισμό αλλά και από αυτή την ιδεολογία της Ελληνικής Εκκλησίας (σε όλες τις πτυχές της).

Στην πραγματικότητα η ιδεολογία των επικρατούντων ελίτ της εκκλησιαστικής λογιοσύνης, αν και αποκαλείται «συντηρητική», σε καμία από τις εκδοχές που έλαβε στην πάροδο του χρόνου, από τον 18^ο αιώνα μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε πραγματικά τέτοια. Ακόμη και όταν προσέγγιζε σκοταδιστικές ιδέες ποτέ δεν ήταν συντηρητική, εξεταζόμενη με τους όρους τόσο της κεντρικής και δυτικής Ευρώπης όσο και της Ρωσίας. Η «σκοταδιστική» χριστιανική παράδοση της Ρωσίας είναι συνυφασμένη με την ρωσική εθνική ταυτότητα ενώ οι αντίστοιχες ελλαδικές εκδοχές ακροβάτησαν ανάμεσα στο θρησκευτικό γένος και την οικουμενικότητα. Ενώ και οι πιο καλλιεργημένες ιδεολογικές εκδοχές, εκείνες της εκκλησιαστικής «ανατολικής ρωμιοσύνης», περιείχαν αρκετές δόσεις φιλελεύθερου Διαφωτισμού στο υπόβαθρό τους, λόγω της γαλλικής πολιτισμικής επιρροής στο Φανάρι.

Πολύ περισσότερο, στο πέρασμα του χρόνου, όταν η Ελληνική Εκκλησία αποτέλεσε βασικό στοιχείο του ελληνικού κράτους, έχοντας και το βάρος της χρόνιας ταύτισής της με την παράδοση του λογιοτατισμού, ήταν αναπόφευκτο να βουλιάξει προς έναν αναχρονιστικό καθωσπρεπισμό, που στο βάθος κουβαλούσε συγκεκαλυμμένο αρκετό δυτικό φιλελευθερισμό κάτω από μια πρόσοψη έντονης οπισθοδρομικότητας. Στην πραγματικότητα αυτό ακριβώς ήταν που προδιέγραψε ότι η εκκλησιαστική ιδεολογία θα παρέμενε διαχρονικά μια υποαφήγηση του ευρύτερου ελλαδικού αστικού φιλελευθερισμού υπό την μορφή μιας δήθεν συντηρητικής και στην πραγματικότητα συγκρατημένα φιλελεύθερης εκδοχής της.

Η ιεραρχία και η γραφειοκρατία της Ελληνικής Εκκλησίας στο μεγαλύτερο μέρος τους όχι μόνο δεν συνθέτουν μια πολιτική δύναμη συντηρητισμού και εθνικισμού, όπως φημολογείται, αλλά αντιθέτως συνιστούν ένα περιτυλιγμένο με αντανακλαστική οπισθοδρομικότητα χριστιανοφιλελεύθερο ανάχωμα στον συντηρητισμό. Συγκροτούν μια πολιτική παρουσία που πριμοδοτεί την συστημική φιλελεύθερη καπιταλιστική Δεξιά εις βάρος της προοπτικής ανάπτυξης ενός αληθινού ελληνικού συντηρητικού πολιτικού ρεύματος. 

Μια πρόσφατη αντιδικία γύρω από την γιορτή του Hallowwen μας δίνει την ευκαιρία να εξετάσουμε σε ένα καλό παράδειγμα όλα τα παραπάνω. Δεν θα σταθώ στους παραθρησκευτικούς συλλόγους των διανοητικά διαταραγμένων «ζηλωτών», που ερμηνεύουν το Halloween ως σατανιστικό έθιμο. Θα εξετάσω την πιο ήπια προσέγγιση ενός καλλιεργημένου ιεράρχη. Αναφέρομαι στον Μητροπολίτης Κίτρους ο οποίος πραγματοποίησε δημόσια παρέμβαση για μια εκδήλωση του Δήμου Κατερίνης με θέμα το Halloween, γράφοντας τα παρακάτω.

 

«Λυπηρή παραφωνία!

Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου

Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος κ. Γεωργίου

Καθηγητού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Στο ωραίο «σκηνικό» για τον εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, η διοργάνωση στην Κατερίνη βραδιάς Halloeen (Χαλλοουίν) την παραμονή μάλιστα της Επετείου (!), αποτέλεσε λυπηρή παραφωνία!…

Με το ξενόφερτο αυτό έθιμο για την υποτιθέμενη «κοινωνία» ζωντανών και νεκρών, προσβάλλεται βάναυσα η μνήμη των ηρώων προγόνων μας. Εκείνοι θυσιάστηκαν για την Ελευθερία, την Αξιοπρέπεια, το Ελληνικό Φως. Ορισμένοι νεοέλληνες, επέλεξαν να εορτάσουν με τα σκοτάδια, τις κολοκύθες, τις νεκροκεφαλές, τις νυχτερίδες και τις αράχνες των «χαλλοουϊστών».

Εκτός, όμως, από τη σύμπτωση με τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου, προσβάλλεται και η ελληνορθόδοξη ταυτότητα της κοινωνίας μας. Υιοθετούνται ήθη και έθιμα αντίθετα με τον κώδικα αρχών και αξιών του Έθνους μας. Όλα αυτά τα ξενόφερτα εθίζουν και εξοικειώνουν σταδιακά τα παιδιά με ό,τι τερατώδες, ό,τι τρομακτικό, ό,τι «νεκροποιό». Έχει γραφτεί ότι σε ένα από τα πάρτι των «χαλαστών» σκοτώθηκαν 5 άνθρωποι!…

Είναι λυπηρό να σπρώχνουμε στο περιθώριο τα γάργαρα νάματα της Ευλογημένης Πατρίδας μας και να πίνουμε από τα… λασπόνερα των άλλων, των ξένων.

Αυτό δεν είναι πρόοδος, είναι τραγική οπισθοδρόμηση».

 

Ας εξετάσουμε αναλυτικά τα επιχειρήματα του ιεράρχη. Ας ξεκινήσουμε καλύτερα από το τέλος. Ο ιεράρχης που, σύμφωνα με τις κρίσεις δημοσιογράφων και πολιτικών, εξέφρασε έναν συντηρητικό λόγο, όχι μόνο δεν στάθηκε στην υπεράσπιση των πολιτικών όρων της συντηρητικής πολιτικής φρασεολογίας αλλά επέπληξε τον Δήμο Κατερίνης για την υιοθέτηση μιας κακώς νοούμενης έννοιας της προόδου. Δεν αμφιβάλλω ότι ενδέχεται η κρίση του ιεράρχη για τις αντιλήψεις των ανθρώπων του Δήμου να είναι σωστή. Τον εμπιστεύομαι και εκτιμώ ότι αξιολογεί σωστά τους αιρετούς ως υπερβολικά προοδευτικούς. Αμφισβητώ, όμως, ότι αυτή η κριτική μπορεί να εκφραστεί από έναν συντηρητικό άνθρωπο.

Ο ιεράρχης όχι μόνο προδιαγράφει ότι η τοποθέτησή του δεν είναι συντηρητική αλλά υποδεικνύει και με ποιον τρόπο θα πρέπει να υιοθετηθούν οι προοδευτικές ιδέες. Στην ουσία πρόκειται για μια εσωτερική διχοστασία ανθρώπων του φιλελεύθερου πολιτικού στρατοπέδου με τους μεν να είναι, τρόπον τινά, προοδευτικοί φιλελεύθεροι και με τον ιεράρχη να παρουσιάζεται ως συγκρατημένα και λογικά φιλελεύθερος.

Στο ίδιο ύφος κινούνται και οι αναφορές για την θυσία των Ελλήνων στρατιωτών στο αλβανικό μέτωπο. Σύμφωνα με τον ιεράρχη οι παππούδες μας αγωνίστηκαν για Ελευθερία, Αξιοπρέπεια και Ελληνικό Φως. Ευτυχώς, δεν διάβασα ότι αγωνίστηκαν για Ελευθερία, Ισότητα και Αδελφότητα. Διάβασα, όμως, μια συγκρατημένη εκδοχή της συνηθισμένης ρητορικής επένδυσης του ΟΧΙ από την πολιτική σκοπιά του κλασικού φιλελευθερισμού. Η αναφορά, μάλιστα, στο «φως» παραπέμπει ξεκάθαρα στην ορολογία του φιλελεύθερου Διαφωτισμού, που στην ιδεολογία της ελλαδικής «ανατολικής ρωμιοσύνης» έγινε δεκτός ως έναν βαθμό λόγω της γαλλικής επιρροής στο Φανάρι, όπως προανέφερα, με τον όρο «αιώνας των Φώτων» ή και ως υποτιθέμενη συνέχεια της δικής μας θρησκευτικής παράδοσης των Τριών Φωστήρων. Αν μη τι άλλο αυτή η διαπίστωση βάζει σε δοκιμασία την αναφορά του ιεράρχη περί των γάργαρων ναμάτων της ευλογημένης μας πατρίδας και των ξένων λασπόνερων.

Τώρα στο θέμα αν τιμήθηκε ή όχι η επέτειος του ’40 από τον Δήμο Κατερίνης δεν μπορώ να πάρω θέση. Υποθέτω ότι έγιναν οι καθιερωμένες παρελάσεις και σχολικές εορτές. Αν ο Δήμος έδειξε να τις παραμελεί θα συμφωνήσω με τον Μητροπολίτη. Αυτό, ωστόσο, δεν φαίνεται να συνδέεται άμεσα με το Halloween και την εκδήλωση στην βιβλιοθήκη του Δήμου. Εξάλλου, η Ελληνική Εκκλησία διαθέτει χρηματικά κεφάλαια. Αν ο Δήμος δείχνει αμέλεια προς την τιμή των εθνικών επετείων θα μπορούσε κάλλιστα η Εκκλησία, πέρα από την πολιτική καταγγελία του συμβάντος, να αναλάμβανε η ίδια την πρωτοβουλία και να διοργάνωνε σχετικές εκδηλώσεις. Δεν είναι κάτι πέρα από τα κοινωνικά καθήκοντά της μια πολιτιστική παρέμβαση.

Αφήνοντας, όμως, τα όσα έχουν να κάνουν με την ρητορική και την πολιτική επικοινωνία θα περάσω στα ουσιαστικά θέματα που ανοίγει η παρέμβαση του ιεράρχη. Σε αυτό το πλαίσιο η αλήθεια είναι προφανής. Το Halloween δεν αποτελεί, ασφαλώς, σατανιστικό έθιμο ή οτιδήποτε άλλο γελοιωδώς υποστηρίζουν οι παράφρονες των παραεκκλησιαστικών κύκλων. Το Hallowwen είναι ένα αρχαίο ευρωπαϊκό έθιμο με παγανιστικές ρίζες, το οποίο όμως επιβίωσε στην μεσαιωνική πραγματικότητα, προσαρμόστηκε στην χριστιανική θρησκεία και μέσω των Ιρλανδών έφτασε ως τα νεότερα χρόνια. Όσοι αφελώς κραυγάζουν για αυτό ακριβώς, δηλαδή για το ότι ένα αρχαίο έθιμο μπολιάστηκε με την μεσαιωνική χριστιανική παράδοση, θα πρέπει να θυμηθούν ότι υπάρχουν αμέτρητα τέτοια έθιμα και στην χώρα μας. Η μελέτη μερικών βιβλίων λαογραφίας θα τους βοηθήσει να καταλάβουν τι εννοώ. Σύμφωνα με το σκεπτικό τους θα πρέπει να αποτελούν σατανιστικά κατάλοιπα τα αναστενάρια, οι φωτιές που ανάβουν σε Αναστάσιμους εορτασμούς ή για το κάψιμο του Ιούδα σε διάφορες περιοχές της πατρίδας μας, και άλλα σχετικά.

Αν ήθελαν ορισμένοι εκκλησιαστικοί κύκλοι να κινητοποιηθούν κατά των σατανικών στοιχείων που μας κατακλύζουν καθημερινά δεν μπορώ να καταλάβω γιατί αποφεύγουν να το κάνουν ενάντια στο χυδαίο αστικό life style της τηλεόρασης και των ΜΜΕ, που καθιστά την εκπόρνευση ενηλίκων και ανηλίκων ατομικό δικαίωμα και την ενσταλάζει ως καθημερινό τρόπο ζωής. Ή, για παράδειγμα, γιατί αποφεύγουν να το κάνουν κατά πολιτικών όπως ο Μητσοτάκης (δυνητικά συνένοχος για την συγκάλυψη του εγκλήματος των Τεμπών και για άλλα πολιτικά εγκλήματα), όπως ο Σαμαράς (συνένοχος για το έγκλημα των Μνημονίων και για τις πλέον αιματηρές και βρώμικες παρασκηνιακές πολιτικές μεθοδεύσεις), όπως ο Τσίπρας (εντολοδόχος των ΗΠΑ πρωτοφανών διαστάσεων, ακόμη και για τα ελλαδικά δεδομένα) ή ακόμη και κατά του συνόλου της πολιτικής και οικονομικής ελλαδικής ελίτ που καταδικάζει το έθνος μας στον προδιαγεγραμμένο αφανισμό και στον ηθικό εκφυλισμό. Αυτός είναι ο πλέον σκληρός σατανισμός, κύριοι. Όχι ένα έθιμο με καταβολές στα βάθη των αιώνων που έχει αποτελέσει μέρος χριστιανικών τελετουργικών εδώ και πεντακόσια χρόνια.

Το Halloween είναι ένα παραδοσιακό χριστιανικό έθιμο του δόγματος των Καθολικών. Ναι, αυτή είναι μια σωστή κριτική. Γιατί θα πρέπει οι Έλληνες Ορθόδοξοι να υιοθετήσουμε ένα έθιμο των Καθολικών; Αυτό θα ήταν ένα ορθό ερώτημα. Αλλά η απάντηση είναι εύκολη. Οι ορθόδοξοι Έλληνες, ανάμεσα στους υπόλοιπους Ευρωπαίους, αγκαλιάζουν αυτό το έθιμο γιατί συνδέει την λαϊκή κουλτούρα, το φαντασιακό διανοητικό στοιχείο της ανθρώπινης υπόστασης και την θρησκευτική προσέγγιση της έννοιας του θανάτου με έναν τρόπο που, μολονότι φέρει αμερικανίστικες αλλοιώσεις, διατηρεί ένα πνευματικό βάθος που κεντρίζει τις ψυχές (και ιδίως τις ψυχές των παιδιών). Οι Έλληνες αγκαλιάζουν αυτό το έθιμο γιατί διατηρεί την ζεστασιά και την εσωτερική αγνότητα του παραμυθιού που στερούνται οι γραφειοκρατίες και τα δόγματα του λογιοτατισμού.

Αν, λοιπόν, υπάρχει ανησυχία για το ότι ένα ξένο έθιμο κατακτά τις καρδιές των Ελλήνων η καλύτερη απάντηση θα ήταν μια ολική απελευθέρωση των δυνάμεων της ελληνικής παράδοσης, προκειμένου να εισβάλλουν με την μεγαλύτερη δυνατή ένταση στον ελληνικό δημόσιο βίο της εποχής μας οι λαϊκοί μας μύθοι και οι εθνικές μας παραδόσεις (ανάμεσα σε αυτές και οι θρησκευτικές). Όμως, κάτι τέτοιο θα ήταν ασύμβατο με τον εξουσιαστικό ορθολογισμό των (μνημονιακών) καιρών μας. Ίσως και με την αποστεωμένη τυπολατρία που κρύβεται πίσω από δογματικές προσεγγίσεις, την αποστασιοποιούμενη ολοένα και περισσότερο από την παραμυθένια αύρα του αγνού θρησκευτικού βιώματος. Και η αλήθεια είναι ότι δεν θυμάμαι αξιόλογους εκκλησιαστικούς κύκλους να αντιδρούν στην επέλαση των πλέον χυδαίων τρόπων ζωής και κοινωνικής συμβίωσης/οργάνωσης που εξαπολύουν κάθε στιγμή εναντίον της ελληνικής κοινωνίας οι πυρήνες του υλιστικού, χρηματιστικού φιλελευθερισμού της παγκοσμιοποίησης. Αντιδρούν, όμως, στην έλευση ενός εθίμου που ναι μεν είναι ξένο αλλά, ταυτόχρονα, είναι χριστιανικό και φέρει μια κάποια πνευματικότητα.

Αν μη τι άλλο αυτά δεν είναι συντηρητικά πολιτικά αντανακλαστικά. Ο συντηρητικός νους του σκεπτόμενου ρομαντικού παραδοσιοκράτη αναγνωρίζει την εγγύτητα πνεύματος ανάμεσα στο παραδοσιακό έθιμο, στο θρησκευτικό βίωμα και στην αίσθηση του ιερού. Ακόμη κι αν η προέλευσή του είναι μακρινή. Δεν αποκρούει ένα «συντηρητικό» πανευρωπαϊκό φαινόμενο φορώντας το χιτώνιο μιας φαινομενικά εθνοκεντρικής οπισθοδρομικότητας. Αυτή είναι πολιτική στάση μιας άλλης πολιτικής παράδοσης. Μάλλον δεξιάς και φιλελεύθερης, πάντως σίγουρα όχι συντηρητικής (και σε καμία περίπτωση εθνικιστικής).   

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων η παραπάνω ανάλυση δεν εστιάζει τον Μητροπολίτη Κίτρους. Δεν γνωρίζω το πνευματικό και ακαδημαϊκό του έργο, κατά συνέπεια δεν έχω κανένα λόγο να αμφισβητήσω τα γραφόμενα ή τις προθέσεις του. Τουναντίον, η παρέμβασή του κατά του Halloween ήταν σχετικά ήπια και γραμμένη χωρίς την επιθετικότητα που συναντούμε συνήθως σε διάφορους παρα-εκκλησιαστικούς κύκλους. Αυτή η παρέμβαση, απλά, μου έδωσε το αρχικό έναυσμα προκειμένου να αναπτύξω τις παραπάνω σκέψεις προς αποσαφήνιση των οικείων σε εμάς και στους αναγνώστες μας πολιτικών και κοινωνικών ιδεών.