στον Σταμάτη Μαμούτο
Ο Σπύρος Παλούκης
είναι αναμφίβολα ένας από τους πλέον ταλαντούχους νέους Έλληνες λογοτέχνες. Η
πρώτη φορά που τον γνώρισα ως συγγραφέα και καλλιτέχνη (πέρα από την λογοτεχνία
ο Σπύρος έχει μια ακόμη αγάπη, την φωτογραφία) ήταν κάποια χρόνια πριν, όταν
παρουσίασε σε κεντρικό βιβλιοπωλείο των Αθηνών το πρωτόλειο έργο του που έφερε
τον τίτλο «Ο Καρλομάγνος και η κάμερα με τα μυστικά», των εκδόσεων «Μαγικό
Κουτί». Μετά από τον «Καρλομάγνο» εκδόθηκε ένα ακόμη μυθιστόρημά του (Η Γενιά
του Μπλακ Άουτ) από τις ίδιες εκδόσεις και δυο φωτογραφικά του λευκώματα
(«Έδεσσα» και «Daydreaming-Εκατό Έλληνες
του Βελγίου ονειρεύονται την Ελλάδα», από τον εκδοτικό οίκο Fata
Morgana).
Η λογοτεχνική
πένα του Σπύρου είναι ψυχογραφικά διεισδυτική ενώ ο εθνοκεντρικός του φακός
μαγνητίζεται από το λαογραφικό μυθικό σύμπαν και συλλαμβάνει εκφραστικές
ευαισθησίες αποτυπώνοντας εικόνες μαγικές.
Έναν χρόνο πριν,
όταν συναντηθήκαμε όντας και οι δυο επιλεγμένοι ως νέοι λογοτέχνες σε διαγωνισμό
του Ε.ΚΕ.ΒΙ (στον οποίο τελικά εγώ δεν συμμετείχα), ομολογώ ότι προσπάθησα να
τον πείσω να διοχετεύσει «τον ρομαντισμό του φακού του» και στο πεδίο της
λογοτεχνικής του δημιουργικότητας. Η αλήθεια είναι πως και ο κοινός μας φίλος
Νίκος Βλαντής είχε επιχειρήσει πριν από εμένα κάτι ανάλογο. Τελικά ο Σπύρος
κατάφερε να πετύχει κάτι που ξεπέρασε τις προσδοκίες μας.
Το νέο του
πόνημα, που φέρει τον τίτλο «Το Δάσος των Θαυμάτων», είναι ταυτοχρόνως ένα
ρομαντικό παραμύθι πλούσιο σε συμβολισμούς κι ένα λεύκωμα με φωτογραφίες που
συνοδεύουν αρμονικά το κείμενο, συμπληρώνοντας την ενότητα ενός πολύ ξεχωριστού
έργου. Μύθος και εικόνα, συμβολισμοί και ιστορικότητα, ηθική διαύγεια και
ευθύνη, αγωνία και λύτρωση, φαντασία και παράδοση, απελευθέρωση και ελευθερία.
Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται σαν απόηχοι γλυκιάς λογοτεχνικής μελωδίας,
συνθέτοντας ένα αξιοσημείωτο έργο για την ελληνική λογοτεχνία του
φανταστικού.
Ας δούμε, όμως,
πως απαντά ο ίδιος ο Σπύρος στις ερωτήσεις μας.
Η υπόθεση του
βιβλίου έχει ως εξής.
Το έτος 2012 μια
κοπέλα που ζει στην Έδεσσα ξυπνά βρισκόμενη όχι στην κανονική της καθημερινότητα
αλλά σε μια δασώδη περιοχή, ντυμένη με παλιά ρούχα της γιαγιάς της. Μετά από μια
σύντομη περιήγηση αντιλαμβάνεται ότι η ζωή στην πόλη της έχει-κατά κάποιον
τρόπο- παγώσει. Ωστόσο, πέρα από την βουβή ακινησία, τα πάντα δείχνουν να έχουν
υποστεί και μια διαφοροποίηση.
Η κοπέλα
ονομάζεται Μαργαρίτα και αποτελεί συμβολική ενσάρκωση της τοπικής ηρωίδας
Μαργαρίτας, μιας ιστορικά υπαρκτής νεαρής Ελληνίδας που την εποχή της
τουρκοκρατίας αρνήθηκε να εξισλαμιστεί και προτίμησε να αυτοκτονήσει. Η εποχή
στην οποία έχει ξυπνήσει είναι το 1912, όταν η τύχη της Έδεσσας βρίσκεται σε
κρίσιμο σημείο καθώς ο ελληνικός στρατός προελαύνει απελευθερώνοντας την βόρεια
Ελλάδα, χωρίς ωστόσο να έχει φτάσει ακόμη στην πόλη της.
Η «αναγεννημένη»
Μαργαρίτα θα χρειαστεί να διασχίσει το Δάσος των Θαυμάτων, να συνομιλήσει με
κύκνους, κουκουβάγιες και Σιληνούς, να αποφύγει τους περισπασμούς του Νάρκισσου
και να διαβεί τον Κάτω Κόσμο, προκειμένου να κάνει ό,τι χρειαστεί για να
εξευμενιστεί ένας Γίγαντας ο οποίος θέλει να αφανίσει την Έδεσσα εκνευρισμένος
με την ηθική αδυναμία των κατοίκων της. Η τύχη της πόλης βρίσκεται στα χέρια, ή
μάλλον κρύβεται στην ψυχή, αυτής της κοπέλας.
Θα πειστεί ο
Γίγαντας ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι με ηθικό σθένος και αξίες; Θα προλάβει η
Μαργαρίτα τον χρόνο, που στην Έδεσσα έχει παγώσει αλλά στην περιπέτειά της κυλά
γοργά προς το καταστροφικό τέλος; Θα απελευθερωθεί η Έδεσσα από τον τουρκικό
ζυγό; Θα λυτρωθεί ο άνθρωπος από τις καταστροφικές συνήθειες μια υλικής
καθημερινότητας, που έχουν φωλιάσει στην ψυχή κηλιδώνοντας την ηθική του
διαύγεια;
Φίλε Σπύρο, το
πρώτο που μπορώ να διαπιστώσω μέσα από τους αλλεπάλληλους συμβολισμούς του έργου
σου είναι η αντιστοίχιση της ανησυχητικής και αγωνιώδους κατάστασης στο
εξωτερικό (εθνικό) επίπεδο με την αγωνιώδη ανάγκη για αναζήτηση αληθειών και
κατάκτηση ηθικών σταθερών στο εσωτερικό (προσωπικό) επίπεδο; Είναι όντως έτσι;
Και αν ναι, θεωρείς ότι στην παρούσα φάση, ως κοινωνία, μπορούμε να
συντονιστούμε σε μια τέτοια παράλληλη προσπάθεια για να βρούμε τον χαμένο μας
προσανατολισμό;
Η
συγγραφή ενός παραμυθιού είναι μια σύνθετη λογοτεχνική και μυθιστορηματική
εργασία. Όχι μόνο γιατί κάποια παραμύθια απευθύνονται στις πιο ευαίσθητες
ηλικιακές ομάδες, αλλά και γιατί συγγραφική προϋπόθεση είναι η γνώση τρόπον τίνα
όλου του σύμπαντος. Θεωρώ ότι το παραμύθι και
γενικά ο Ρομαντισμός πρέπει να μπολιάζουν την κοσμοθέασή μας. Ένα έργο με
ρομαντικές αναφορές μπορεί να προκαλέσει την νοσταλγία, την αναζήτηση, τη μνήμη.
Να δώσει αξία σε πρόσωπα, συνθήκες, συμπεριφορές που ίσως τα τελευταία χρόνια
απουσίαζαν λόγω της ευημερίας. Να μας ανοίξει δρόμο στο δρόμο μας και να
επαναφέρει έννοιες όπως δικαιοσύνη, ήθος, αξιοπρέπεια.
Θέλεις να μας
αποκαλύψεις τους συμβολισμούς κάποιων μυθικών προσώπων και στοιχείων που
συναντάμε στο βιβλίο σου ή προτιμάς να αφήσεις τον κάθε αναγνώστη να τους
προσλάβει όπως εκείνος δύναται;
Το ''Wonderwood –
Το Δάσος των Θαυμάτων'' βρίθει συμβολισμών. Κυριαρχεί το στοιχείο ενός
πανανθρώπινου συναισθήματος, ενός εγγενούς πανοραμικού βλέμματος που δεν αφορά
μόνο στις παρούσες συνθήκες, αλλά στα διαχρονικά πλαίσια που ορίζονται από τις
ίδιες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Καλό και κακό, αγάπη και μίσος, αλήθεια και
ψέμα, ομορφιά και ασχήμια και ένα πλήθος ακόμα από δίπολα αναπαράγονται
υποσυνείδητα και ενστικτωδώς, σε μία προσπάθεια του ανθρώπου να περιγράψει τον
κόσμο στον οποίο ζει, κινείται και διαχειρίζεται την καθημερινότητά του, άλλοτε
με υλικό και άλλοτε με πνευματικό προσανατολισμό. Έτσι προκύπτουν
ορισμένες μυθικές – παραμυθένιες φιγούρες που ενδεικτικά
αναφέρω:
Η
Μαργαρίτα στο Δάσος των Θαυμάτων είναι σαν μια άλλη Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων,
με τη διαφορά ότι δεν επιστρέφει ποτέ στην πραγματικότητα από όπου ήρθε, αλλά
μένει εγκλωβισμένη στο Δάσος, ώστε να προστατέψει την αγαπημένη της
πόλη.
Ο
Νάρκισσος τυφλώθηκε όχι από την ομορφιά του, αλλά από τη σαγήνη της
εξουσίας.
Ο
Προμηθέας βασιλεύει στον κάτω κόσμο, κρατώντας δεμένη την Έδεσσα.
Η
Γοργόνα του Μ. Αλεξάνδρου ζει στη Μαύρη Λίμνη και πιστεύει πως το όνειρο για
απελευθέρωση είναι ζωντανό.
Η υπόθεση του
«Δάσους των θαυμάτων» αποκαλύπτει ότι εστιάζεις το ενδιαφέρον σου στο ηρωικό
στοιχείο. Μια κοπέλα ξεχωριστή για το ψυχικό της σθένος και την ηθική της
διαύγεια πρέπει να φέρει σε πέρας κάτι εξαιρετικά δύσκολο, προκειμένου να σωθεί
η πόλη απ’ την καταστροφή και οι κάτοικοί της να λάβουν πίστωση χρόνου για να
θεραπεύσουν τις ψυχές τους. Πιστεύεις στην καθολική ισχύ του ηρωικού ιδεώδους ή
απλώς σε γοητεύει η λογοτεχνική του αξία;
Νομίζω ότι ο
άνθρωπος από πολύ μικρή ηλικία έχει την ανάγκη να ακούει ιστορίες και να
ταυτίζεται με τους
ήρωες. Το παραμύθι είναι και ένα από τα πρώτα μας νανουρίσματα. Μας βοηθάει να
φανταζόμαστε αυτό που δεν βλέπουμε. Να ταξιδεύουμε σε κόσμους κοντινούς ή
μακρινούς. Να ταυτιζόμαστε με έναν πρωταγωνιστή – ήρωα. Κάποια φιγούρα που
θέλαμε να μοιάσουμε. Που θα θέλαμε να είμαστε. Μια μορφή που μέσα από
δυσμένειες, περιπέτειες και κακουχίες, βρίσκει τη λύση, κάνει το αδύνατο εφικτό
με το καλό στο τέλος να θριαμβεύει.
Η υπόθεση του
βιβλίου σου χωρίζεται σε τρία μέρη. Όπως αντιλαμβάνομαι στον αριθμό τρία
αντιστοιχούν τα στάδια ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ-ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ-ΛΥΤΡΩΣΗ. Καταλαβαίνω σωστά; Αν όντως
είναι έτσι, πιστεύεις ότι η δοκιμασία που προηγείται της λύτρωσης εμπεριέχει
πάντα το στοιχείο της ψυχικής πίεσης (ενδεχομένως του κινδύνου και του εφιάλτη,
όπως βλέπουμε ότι συμβαίνει στην περίπτωση της Μαργαρίτας) ή μπορεί να έχει και
την αρχαιοελληνική μορφή μιας ευχάριστης πρόκλησης και απολαυστικής
ψυχοπνευματικής εκγύμνασης;
Στο «Δάσος των
θαυμάτων» έχουμε τρία κεφάλαια και τρεις χρησμούς που ξετυλίγουν το νήμα της
ιστορίας. ΤΟ ΞΥΠΝΗΜΑ. Ο ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΣ. ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ. Η ηρωίδα μας, σαν μια νέα Ζαν
τ’ Αρκ, δοκιμάζεται για τα κρίματα των κατοίκων της περιοχής. Προσπερνάει
κινδύνους στο Δάσος, συνομιλεί με τη Μάγισσα Καρκάγια, αποφεύγει τον τυφλό
στρατό, ξεγελάει τον Νάρκισσο που είχε δόλιους σκοπούς, απαντάει σωστά στο
θανατηφόρο αίνιγμα της Σφίγγας, κινδυνεύει να μείνει εγκλωβισμένη για πάντα στον
Κάτω Κόσμο, τα βάζει με το Γίγαντα και υπασπιστή του βασιλιά Μίδα. Η πορεία της
περνάει από διάφορες περιπέτειες, φόβους και αγωνίες, και σαν ένα μαγικό κυνήγι
θησαυρού, ρισκάρει τα πάντα, και κάποια στιγμή λυτρώνεται καταφέρνοντας το στόχο
της. Απελευθερώνοντας τον εαυτό της και φυσικά την πατρίδα της.
Η κυρίαρχη άποψη
θέλει τους ρομαντικούς συγγραφείς να τα καταφέρνουν πολύ καλά με τις σκοτεινές
ατμόσφαιρες, τον τρόμο, με την απεικόνιση κοντολογίς των ηφαιστείων της ψυχής
και των απόκρυφων σημείων της ανθρώπινης ύπαρξης. Εντούτοις, εγώ υποστηρίζω ότι
ο Ρομαντισμός είναι η κοσμοθέαση της συνολικής ενότητας της Ζωής. Φως και
σκοτάδι, κόσμος και περιβάλλον, όλα αποκαλύπτονται στην πραγματική τους
υπόσταση, πέρα από τα στενά μέτρα της υλικής εμπειρίας, στις ενοράσεις των
ρομαντικών. Εσύ στο «Δάσος των Θαυμάτων» θεωρώ ότι με δικαιώνεις. Ωστόσο,
κλείνεις περιπαικτικά το μάτι και στους απέναντι, καθώς η κάθοδος στον Κάτω
Κόσμο που περιγράφεις στο δεύτερο μέρος είναι πραγματικά εξαιρετική και ξεκινά
με μια καταπληκτική εισαγωγή-προφητεία. Ποια η γνώμη σου σχετικά με
αυτό;
Ως καλλιτέχνη
αλλά και ως άνθρωπο με ελκύουν οι αντιθέσεις, τα δίπολα, το άσπρο και μαύρο που
είναι οι όψεις του ιδίου νομίσματος. Δεν γίνεται να υπάρχει φως δίχως σκοτάδι
και σκοτάδι δίχως φως. Αυτή είναι η πραγματικότητα για εμένα, κάτι που
προσπάθησα να περάσω και στο Δάσος των Θαυμάτων. Πιστεύω στη θετική διάσταση των
πραγμάτων, ακόμη και όταν αυτά τείνουν να είναι αρνητικά φορτισμένα. Στο βιβλίο,
πάνω από έναν κόσμο σκοτεινό, υπάρχει ένας κόσμος φωτεινός, που επικοινωνούν
μέσω ενός κοριτσιού που προσπαθεί να λύσει τα μάγια. Το πρόσωπό της συμβολίζει
την ελπίδα, την τόλμη, την ομορφιά της ζωής. Με την αγάπη και την αυταπάρνησή
της, φωτίζει τον Κάτω Κόσμο θυμίζοντας τα σοφά λόγια του μεγάλου William Morris
που λέει «Whatever is unhappy is immoral».
Την επιμέλεια και
την θεωρητική υποστήριξη του έργου ανέλαβε ο Παναγής Κουτσοκώστας. Στην ελληνική
συνθήκη έχουμε συνηθίσει την λογοτεχνία ως καθαρά προσωπική υπόθεση και την
επιμέλεια ως επιδερμικό φιλολογικό ξεσκόνισμα. Στο «Δάσος των Θαυμάτων» μάλλον
δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, έχω την αίσθηση πως η συνεργασία σας
βασίστηκε σε μια οργανική σύμπτυξη της κοινής σας θέλησης να δημιουργήσετε ένα
αξιόλογο έργο της λογοτεχνίας του φανταστικού και του ελληνικού Ρομαντισμού.
Πόσο δύσκολο ήταν το εγχείρημα μιας συνεργασίας τέτοιου τύπου; Αποτελεί αυτή η
επιλογή μια ρομαντική πρόκριση εις βάρος της (συγκεκαλυμμένα) ανταγωνιστικής
αντίληψης και πρακτικής που επικρατεί σε κάποιο βαθμό στο ελλαδικό λογοτεχνικό
στερέωμα;
Το
«Δάσος των
Θαυμάτων» ένα
καλειδοσκόπιο λαϊκών θρύλων, σκοτεινής αλληγορικής αφήγησης, αναγνωρίσιμων
δανείων της εικαστικής καλλιτεχνικής παραγωγής, δυνατών φωτογραφικών συνθέσεων,
κρυφών και φανερών μηνυμάτων. Με τον Παναγή Κουτσοκώστα προερχόμαστε από
διαφορετικά πεδία. Αυτός είναι πολύ θετικός παράγοντας όσον αφορά την ανάπτυξη
της ιδέας και της παραγωγής του Wonderwood. Είναι σημαντικό ότι η φωτογραφική
ματιά μου και το θεωρητικό υπόβαθρο του κ. Κουτσοκώστα στην ιστορία τέχνης
ενώθηκαν και δημιούργησαν ένα πολύ δυνατό καλλιτεχνικό και ακαδημαϊκό
project.
Ενώνοντας τις δυνάμεις μας βγήκε, αβίαστα τολμώ να πω, ένα εξαιρετικό και
πρωτότυπο λεύκωμα που όμοιο του δεν έχει παραχθεί στην Ελλάδα, προβάλλοντας
παράλληλα τον κοινό τόπο καταγωγής μας. Γενικά είμαι υπέρ αυτών των συνεργασιών
μιας και υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις μπορεί να προκύψει κάτι μακράν καλύτερο
από ό,τι θα μπορούσε να κάνεις κάποιος ατομικά, και επίσης να βγει κάτι
ποιοτικότερο από αυτό που είχαμε πρωτοφανταστεί, με αποτέλεσμα να βάλουμε
θεμέλια για μελλοντικές και ακόμη πιο φιλόδοξες εργασίες.
Όντας
«κληρονόμος» της παράδοσης και των έργων του εκδοτικού οίκου «Μαγικό Κουτί», τι
σκοπεύεις να κάνεις στο άμεσο μέλλον; Πότε περίπου να περιμένουμε την επόμενη
εκδοτική σου κίνηση;
Είναι
η πρώτη φορά στη ζωή μου που δεν κοιτάζω παραπέρα. Πάντοτε ξεκινούσα εγκαίρως να
σχεδιάζω το επόμενο βιβλίο ή «project»
αλλά αυτό το διάστημα προτιμώ να επικεντρωθώ στο Wonderwood.
Πιστεύουμε ότι θα χρειαστεί χρόνο να πάρει το δρόμο του, επειδή το περιεχόμενο
και τα συμφραζόμενά του είναι πολύ περίπλοκα και επειδή περιέχει πολλά μηνύματα.
Επίσης ασχολούμαι με πολλές από τις μέλλουσες και παλαιότερες εκδόσεις του
Μαγικού Κουτιού, καθώς γενικότερος στόχος μου είναι να αναβαθμίσω και να
δυναμώσω την εκδοτική μου επιχείρηση και να επικεντρωθώ στην παραμυθένια πλευρά
της ζωής και των βιβλίων. Από καλλιτεχνική άποψη, ίσως επιχειρήσω ορισμένους
πειραματισμούς με την φωτογραφική αποτύπωση μυθικών προσώπων της
αρχαιότητας.
Τους τελευταίους
μήνες έχεις καταφέρει να προβάλεις έργα της φανταστικής λογοτεχνίας που
κυκλοφορούν από το «Μαγικό Κουτί» με τρόπους που για τα δεδομένα της ελληνικής
κοινότητας του φανταστικού είναι καινοφανείς. Για παράδειγμα, «Ο Σκύλος της
Φλάνδρας» παίχτηκε σε θεατρική παράσταση για μικρούς –και όχι μόνο- φίλους του
παραμυθιού. Ωστόσο, το επίκεντρο της δραστηριοποίησής σου είναι η βόρεια Ελλάδα.
Υπάρχει περίπτωση να κάνεις κάτι ανάλογο και στην υπόλοιπη χώρα;
Στόχος μου είναι
να δίνω στο βιβλίο μια «τρισδιάσταση» υπόσταση, διοργανώνοντας ανάλογα θεατρικά
ή αφηγηματικά χάπενινγκ. Γενικά θέλω να υποστηρίζω όλες τις δουλειές μου ή τα
βιβλία που εκδίδω με κάθε τρόπο, είτε είναι νέες τεχνολογίες είτε κάτι πιο
διαδραστικό όπως μια θεατρική παράσταση. Για παράδειγμα ετοιμάζω κάτι αντίστοιχο
και για το Δάσος των Θαυμάτων, που όπως θα έχετε δει στο διαδίκτυο υπάρχει και
κινηματογραφικό υλικό από τη διαδικασία υλοποίησης του project. Τώρα όσον αφορά
μια πιθανολογούμενη επίσκεψη στην Αθήνα ή κάπου εκτός Μακεδονίας, πάντα
βρίσκεται στην κορυφή της ατζέντας μου η επιθυμία μου το Μαγικό Κουτί να ανοίγει
όσο μπορεί τα φτερά του, στον ελλαδικό (και όχι μόνο) χώρο.
Μια από τις
ξεχωριστές στιγμές του «Μαγικού Κουτιού» επί εποχής Νίκου Βλαντή υπήρξε η κυκλοφορία του
περιοδικού Litteraterra. Δεν σου κρύβω
ότι υπάρχουν ακόμη αναγνώστες που επικοινωνούν με την Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ ζητώντας το και
ρωτώντας αν υπάρχει περίπτωση να κυκλοφορήσουν νέα τεύχη του. Ποια η απάντησή σου; Κι αν ο τρόπος που
δημιουργήθηκε το Litteraterra προσδιόριζε εξ’
αρχής ότι η αισθητική του ενότητα θα ολοκληρωνόταν σε λίγα τεύχη, υπάρχει
περίπτωση να περιμένουμε κάποια στιγμή ένα νέο περιοδικό από το «Μαγικό
Κουτί»;
Το περιοδικό
Litteraterra κυκλοφόρησε σε
τέσσερα συλλεκτικά τεύχη. Ο κύκλος δεν έχει ολοκληρωθεί μιας και σίγουρα
υπολείπεται ένα πέμπτο τεύχος που θα συνοψίσει (τουλάχιστον) αυτό το εγχείρημα.
Τον χρονικό ορίζοντα ενός νέου τεύχους δεν μπορώ ακόμη να τον προσδιορίσω αλλά
σας διαβεβαιώ πως υπάρχει τουλάχιστον ακόμη ένα θαυμαστό περιοδικό Litteraterra μέσα στο Μαγικό
Κουτί, που κάποια στιγμή θα το κρατήσουμε στα χέρια μας.
Δείτε δουλειές
και εκδόσεις του Σπύρου Παλούκη στους διαδικτυακούς τόπους www.spyrospaloukis.com και www.themagicbox.gr