Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ

Ο Ευρωπαίος λευκός  και ο «λευκός δυτικός πολιτισμός» του φιλελεύθερου ιμπεριαλισμού

                                                                                                   του Αχιλλέα

Η ιδέα του «βάρους του Λευκού ανθρώπου»[i] παρά τις μεταγενέστερες πολιτικές και διανοητικές διακλαδώσεις της έχει τις ρίζες της στη φιλελεύθερη κοσμοθέαση. Αυτή η κοσμοθέαση έχει ως κομμάτι της παράδοσής της την ουμανιστική πίστη στην πρόοδο, την γραμμική εξέλιξη της ιστορίας και, εν τέλει, στα ενδότερα της εσχατολογίας της, την παγκόσμια ειρήνη. Η συγκεκριμένη θεωρία εικάζει ότι οι άνθρωποι είναι το απόλυτο μέτρο των πάντων, οι κριτές τόσο του ορατού όσο και του αόρατου, και ότι η ανθρώπινη λογική αποτελεί την κορύφωση της ανθρώπινης εξέλιξης. Υποδηλώνει ότι μέσω της σχολαστικής απόκτησης γνώσης, οι άνθρωποι μπορούν να διαμορφώσουν τη μοίρα τους μέσα στην ιστορία. Αυτή η ιδέα είναι παρόμοια με την ιστορία του Φαύστου, όπου ο Φαύστος έπρεπε να θυσιάσει την αιώνια ψυχή του για την απόκτηση μίας αόριστης και αμφίβολης γνώσης. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές αυτής της ιδεολογίας, είναι «το βάρος του λευκού» ανθρώπου να διαφωτίσει την ανθρωπότητα και να δώσει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ποίημα του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, «Το Βάρος του Λευκού Ανθρώπου» (“The White Man's Burden”), γράφτηκε στο πλαίσιο του Φιλιππινό-αμερικανικού Πολέμου και υποστήριζε τον αποικιακό έλεγχο του λαού των Φιλιππίνων από την Αμερική.

Το συγκεκριμένο ποίημα χρησιμοποιείται ως κάλεσμα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες να προσαρτήσουν και να αποικίσουν τα νησιά των Φιλιππίνων μετά την κατάκτησή τους από τον  Ίσπανο-αμερικανικό Πόλεμο του 1898. Ο Κίπλινγκ προτρέπει τους Αμερικανούς αναγνώστες του να αγκαλιάσουν την ιδέα της επιδίωξης της αυτοκρατορίας, ενώ τους προειδοποιεί επίσης για τις προσωπικές θυσίες και τις κακουχίες που συνεπάγεται η οικοδόμηση και η διατήρηση μιας τέτοιας αυτοκρατορίας. Αυτή η φράση, «το βάρος του λευκού», ερμηνεύτηκε από τους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές ως δικαιολογία για την αυτοκρατορική κατάκτηση, παρουσιάζοντάς την ως αποστολή εκπολιτισμού και διαφώτισης άλλων εθνών. Αυτή η ιδεολογία συνδέεται απόλυτα με την παράδοση περί του αμερικανικού πεπρωμένου(manifest destiny), που επικρατούσε στις αρχές του 19ου αιώνα, η οποία υποστήριζε την εδαφική επέκταση των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ενώ πάντα υπήρχαν αυτοκρατορίες καθ’ όλη την διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, αυτό που ξεχωρίζει τον ιμπεριαλισμό αυτού του συγκεκριμένου “πολιτισμού” είναι η ξεχωριστή ουμανιστική, κοσμική, γνωστικιστική και υλιστική φύση του. Το πρόβλημα δεν έγκειται απλώς στον ιμπεριαλισμό ή στις εδαφικές φιλοδοξίες των πολιτικών δυνάμεων γενικότερα, αλλά περισσότερο στις φιλοσοφικές και οντολογικές υποθέσεις αυτής της κοσμοθέασης που χαρακτηρίζει τα κακώς κείμενα της Δύσης.

Αυτή η έντονη διαφορά ανάμεσα στις αυτοκρατορίες του παρελθόντος σε αντίθεση με τις σημερινές έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς η διαφορά τους ξεπερνά τους επιφανειακούς λόγους μίας αυτοκρατορικής επέκτασης και καταλήγει να γίνεται πηγαία οντολογική και φιλοσοφικά υπαρξιακή.

Είναι αποστολή του Τζον Μπούλ και του θείου Σαμ να καθοδηγήσουν όλα τα έθνη πέρα από τη «δεισιδαιμονία, την καταπίεση, τη βαρβαρότητα, την κακία, την άγνοια, τη σκληρότητα, τη βαναυσότητα και τη σκλαβιά», τα οποία θα αντικατασταθούν με τα ιδανικά της Φιλελεύθερης Παγκόσμιας Τάξης, τα οποία θεωρούνται ως τα μοναδικά, αλλά και ανώτερα, ιδανικά ενός πολιτισμού. Φυσικά, η εικόνα προσπαθεί να μας κάνει να συμπαθήσουμε τον θείο Σαμ και τον Τζον Μπούλ. Η “ευγενής” προσπάθειά τους να εγκαθιδρύσουν την πλήρη φιλελεύθερη ηγεμονία τους είναι ένα πολύ βαρύ φορτίο καθώς έχουν να αντιμετωπίσουν τους οπισθοδρομικούς βαρβάρους που δεν έχουν την ικανότητα να βοηθήσουν τον εαυτό τους. Έτσι αντιλαμβάνονται την κατάσταση οι υποστηρικτές του φιλελευθερισμού. Στην σημερινή εποχή, ο θείος Σαμ των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής κουβαλά το «βάρος του λευκού ανθρώπου», διαδεχόμενος τον προκάτοχό του, Τζον Μπούλ της Μεγάλης Βρετανίας. Ωστόσο, τι υπάρχει πίσω από αυτό το “βάρος” που αναγκάζει τον θείο Σαμ και τον Τζον Μπούλ να οδηγήσουν τους «αγρίους του κόσμου» αποκλειστικά προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση του «πολιτισμού», απορρίπτοντας άλλες προοπτικές; Γιατί η απόλυτη κυριαρχία αυτής της κοσμοθεωρίας κρίνεται απαραίτητη; Γιατί πρέπει να έχει ένα αδιαμφισβήτητο μονοπώλιο σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης; Η απάντηση είναι μάλλον απλή και μπορεί να γίνει κατανοητή μέσα από τη διάκριση «φίλου-εχθρού» του Καρλ Σμιτ.

Ο φιλελεύθερος αντιλαμβάνεται όλες τις ταυτότητες ως πιθανές «αλυσίδες δουλείας» που πρέπει να θρυμματιστούν για να επιτευχθεί η αληθινή απελευθέρωση. Απηχώντας τα λόγια του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ, ο φιλελευθερισμός ερμηνεύει το απόφθεγμα «Ο άνθρωπος γεννιέται για να είναι ελεύθερος, αλλά παντού βρίσκεται αλυσοδεμένος»[ii] ως έκκληση να διεξάγει πόλεμο εναντίον οποιουδήποτε αντιπάλου αυτής της συγκεκριμένης έννοιας. Της έννοιας "ελευθερία". Αλλά ποιος κρίνει τι καθιστά κάποιον ελεύθερο ή ανελεύθερο; Ποιο το αντικειμενικό κριτήριο της «ελευθερίας»; Ο πόλεμος του φιλελευθερισμού εναντίον της «ανελευθερίας», στοχεύει στο να ανατρέψει οτιδήποτε θεωρούνταν ως κάτι το φυσιολογικό πριν τον Διαφωτισμό και αμφισβητεί τελικά την ίδια την «πηγή των πάντων» το οποίο συχνά χαρακτηρίζουμε ως «Θεό». Με πρόσχημα την ανωτερότητα την αόριστα και θολά προσδιορισμένη δυτική σκέψη και την αντιμετώπιση του κληρικαλισμού ο φιλελεύθερος Διαφωτισμός στράφηκε ενάντια στις λαϊκές παραδόσεις, στους μύθους, στον μεσαιωνικό πολιτισμό, εν γένει στο σύνολο των αφηγήσεων που συνόδευαν επί αιώνες την ιστορία των ίδιων των λευκών ευρωπαϊκών εθνών.

Η προοδευτική φύση του φιλελευθερισμού διασφαλίζει ότι το αυτό που η φιλελεύθερη αντίληψη εκλαμβάνει ως «βάρος του λευκού» δεν τελειώνει ποτέ. Κάθε φορά που ξεπερνιέται μια συγκεκριμένη μορφή «βαρβαρότητας», «δεισιδαιμονίας», «καταπίεσης», «αγνοίας» ή «σκλαβιάς» και η ανθρώπινη λογική φαινομενικά φωτίζει τους λεγόμενους άγριους, μια νέα συνειδητοποίηση προκύπτει: «Έχουμε πολλά να κάνουμε ακόμη!» Το «φιλελεύθερο βάρος του λευκού» μεταμορφώνεται συνεχώς, βρίσκοντας νέες αιτίες για να σκορπίσει το «φως της λογικής» του στην “απολίτιστη”, και αιωνίως “ημιτελή”, ανθρωπότητα.

Σε όλη την ανθρώπινη ιστορία, πολλές αυτοκρατορίες έχουν εμπλακεί σε επεκτατικές ενέργειες. Ωστόσο, αυτό που ξεχωρίζει τη συγκεκριμένη «πολιτιστική» δύναμη είναι η φιλοσοφική της θεμελίωση, καθώς και η εσώτερη “πνευματικότητά” της. Καλλιεργεί ένα καταστροφικό πνεύμα που επηρεάζει μοναδικά την ανθρώπινη ψυχή, οδηγώντας ορισμένους Χριστιανούς να το παρομοιάσουν με το «πνεύμα του Αντιχρίστου». Στον σημερινό Δυτικό κόσμο υπάρχει ένα βαθύτερο είδος βίας, είναι μία βία που ασκείται στην ίδια την ανθρώπινη ψυχή, μία βία η οποία επιτίθεται στον πυρήνα του «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν».

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η έννοια του «Θεού» έχει την υψηλότερη διαχρονική σημασία στην ανθρώπινη συνείδηση, έχοντας οντολογική προτεραιότητα έναντι όλων, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της ανθρωπότητας. Μέσα από αυτή την κατανόηση προκύπτει η πιθανότητα οποιουδήποτε «υψηλού πολιτισμού». Ωστόσο, η φιλελεύθερη προοπτική απορρίπτει τέτοιες θεμελιώδεις αρχές ως «δεισιδαιμονικές» και «οπισθοδρομικές». Κατά συνέπεια, οποιεσδήποτε εκφράσεις που έχουν τις ρίζες τους σε μεταφυσικές αρχές κρίνονται ανίκανες να παράγουν πολιτισμό. Ο πολιτισμός, σύμφωνα με την έννοια του φιλελεύθερου για το τι είναι «πρόοδος», μπορεί να υπάρχει μόνο με μια «αντικειμενική έννοια», κατά την οποία ο φιλελεύθερος γίνεται ο διαιτητής, του τι συνιστά πολιτισμό και τι όχι. Ενώ οι “βάρβαροι” πιστεύουν ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος κατ' εικόνα Θεού, οι φωτισμένοι πρωταθλητές της “λογικής” ισχυρίζονται ότι ο Θεός είναι φτιαγμένος κατ' εικόνα του Ανθρώπου, υιοθετώντας την ακριβώς αντίθετη οπτική. Αυτές οι αυταπάτες που μοιάζουν με την σκέψη του Φαύστου είναι εγγενείς στο «βάρος του λευκού». Ένα διαρκές βάρος που κατατρώει συνεχώς την ψυχή της ανθρωπότητας.

Το σύγχρονο φαινόμενο των «κινημάτων αφύπνισης» (woke culture) μπορεί να θεωρηθεί ως μια μεταμοντέρνα εκδοχή του «βάρους του λευκού». Το πνεύμα που οδηγεί αυτό το κίνημα μοιράζεται μια συγγένεια με τη Φαυστιανή ουσία που εμψύχωσε τους ελευθεριακά σκεπτόμενους φιλελεύθερους της εποχής του Διαφωτισμού.

Οι σημερινοί προοδευτικοί φιλελεύθεροι (αριστερών και δεξιών αποχρώσεων), όπως και οι κλασικοί φιλελεύθεροι προκάτοχοί τους, χρησιμοποιούν καθολικά ηθικά επιχειρήματα που έχουν τις ρίζες τους στην ίδια φιλοσοφία. Οι θιασώτες του φιλελευθερισμού έχουν κάνει εκκλήσεις, πολλάκις, σε έννοιες όπως τα «Ανθρώπινα Δικαιώματα» τα οποία είναι πάντα αυθαίρετα νοητικά σχήματα κοινά με τις φιλοσοφικές αρχές και υποθέσεις της δικής τους φιλοσοφικής παράδοσης. Η επιδίωξη των διαρκώς εναλλασσόμενων ελευθεριακών στόχων του woke κινήματος θεωρείται «κοινή λογική» στα μάτια τους. «Κοινή» όπως ακριβώς ήταν την εποχή του βιβλίου του Τόμας Πέιν με τον ομώνυμο τίτλο (Κοινή Λογική/Common Sense).

Ωστόσο, πρέπει να εξετάσουμε κριτικά τις εκκλήσεις των φιλελεύθερων. Όταν οι φιλελεύθεροι μιλάνε για «κοινή λογική», προωθούν σιωπηρά μια καθολική επιστημολογία που είναι εγγενώς διαστρεβλωμένη από τις αρχές της δικής τους φιλοσοφικής παράδοσης. Αυτή η λεγόμενη «κοινή λογική» δεν είναι ούτε κοινή ούτε λογική. Στην πραγματικότητα, αντιπροσωπεύει μια ασυνήθιστη μορφή παραφροσύνης που έχει μολύνει το μυαλό πολλών λαών στη σύγχρονη κοινωνία και συνεχίζει να πλήττει την ανθρωπότητα.

Ωστόσο, πώς απαντά ο μέσος «φιλελεύθερος» όταν έρχεται αντιμέτωπος με την κριτική μας; Συχνά καταφεύγει στο να χαρακτηρίζει τους αντιπάλους του ως «οπισθοδρομικούς». Μέσω της διαστρεβλωμένης νοοτροπίας τους, έχουν πείσει τους εαυτούς τους ότι μόνο αυτοί διαθέτουν λογικά επιχειρήματα. Παραβλέπουν, ασφαλώς, ότι ο ορθολογισμός είναι μια μέθοδος αντίληψης και ερμηνείας των πραγμάτων ενώ η λογική μια εγγενής ανθρώπινη διανοητική δυνατότητα. Μπερδεύουν τον ορθολογισμό  με την λογική, όπως μπερδεύουν τον Ευρωπαίο λευκό άνθρωπο και την ευρωπαϊκή πολιτιστική παράδοση με αυτό που αντιλαμβάνονται ως δυτικό πολιτισμό και «λευκό εκπολιτιστή». 

Και, βέβαια, όταν τα συμφέροντα των διεθνών σχέσεων το απαιτούν οι -όχι και τόσο- λευκοί εκπολιτιστές του δυτικού κόσμου στρέφουν τα βέλη τους ενάντια στην Κίνα, στον αραβικό κόσμο και σε άλλους, απαιτώντας να γίνει το συμφέρον της ιδεολογικής τους αντίληψης νοητό ως πανευρωπαϊκό μέτωπο του ευρωπαϊκού κόσμου ενάντια σε υποτιθέμενα εχθρικούς προς τα ευρωπαϊκά έθνη πολιτισμούς. Αποσιωπούν ότι υπάρχει μια ολόκληρη διανοητική παράδοση (Ρομαντισμός) που ξεσκεπάζει το φιλελεύθερο περιτύλιγμα και υπερασπίζεται τις εθνικές παραδόσεις των ευρωπαϊκών λαών.   

Κλείνοντας το άρθρο, καλό θα ήταν, να αναφερθούμε στα λόγια του αιδεσιμότατου Δημητρίου Ζεμά.

«Εσείς (οι φιλελεύθεροι) μας μιλάτε για την πρόοδο, την ελευθερία και τον πολιτισμό, σαν να ήμασταν άγριοι και δεν ξέραμε τη σημασία αυτών των λέξεων. Είμαστε εμείς που σας τις διδάξαμε και σας δώσαμε το πραγματικό νόημα τους και τις πραγματικότητες που φανερώνουν. Κάθε μία από αυτές τις λέξεις έχει και θα έχει, για πάντα, μια απολύτως χριστιανική έννοια· και την ημέρα που αυτή η έννοια χαθεί, όλη η πραγματική ελευθερία, όλος ο πραγματικός πολιτισμός, θα χαθεί επίσης».[iii]

---

[i] Όπου «Λευκός» μέσα στο κείμενο βλέπε Φιλελεύθερος. [ii] https://www.theguardian.com/commentisfree/2012/jul/15/rousseau-shows-us-way-break-chains [iii] Zema, R. D. S.J. (1933), The Thoughtlessness of Modern Thought, Fordham University Conferences, σελ.17