Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ

Το Αθάνατο Πνεύμα της Περιπέτειας στο Easy Rider: Ρομαντισμός, Choppers και Sixties έκσταση

                                                                                                         του Φώτη

Όταν το Easy Rider κυκλοφόρησε, το μακρινό 1969, δεν ήταν απλώς μια ταινία. Ήταν μια κραυγή- ένα εικονογραφημένο μανιφέστο για μια γενιά που πνιγόταν ανάμεσα στο όνειρο της ελευθερίας και τη σκληρότητα ενός κόσμου που δεν μπορούσε να καταλάβει ούτε την επιθυμία της ούτε τον θυμό της. Πέρα όμως από τα πολιτικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, η ταινία αναβλύζει από ένα βαθύτερο, αρχέγονο ρεύμα: το αθάνατο πνεύμα της περιπέτειας, όπως θα το αναγνώριζαν οι ρομαντικοί του 19ου αιώνα -από τον Hölderlin μέχρι τον Emerson.

Στην καρδιά αυτής της αναζήτησης βρίσκεται η μηχανή: η chopper. Όχι ως απλό μέσο, αλλά ως σύμβολο. Ένα άλογο από μέταλλο και φωτιά, που επιτρέπει στον αναβάτη να αψηφήσει τα όρια του κόσμου και να σμιλεύσει έναν νέο χώρο ελευθερίας στην άσφαλτο. Στο Easy Rider το chopper δεν είναι επιπλέον στοιχείο· είναι ο ίδιος ο σκελετός της ταινίας, η υλική ενσάρκωση μιας πνευματικής φυγής από την «νομιμοφροσύνη» και τον «καθωσπρεπισμό».

Οι Choppers ως Ρομαντικά Τοτέμ

Αν οι ιππότες του μεσαίωνα καθρέφτιζαν την τιμή τους στα άλογά τους, οι άναρχοι προσκυνητές της αμερικανικής ερήμου καθρεφτίζουν τη δική τους στις chopper. Το ρομαντικό πρίσμα της ταινίας δεν βρίσκεται μόνο στα τοπία, στις αχανείς πεδιάδες και στην αίσθηση του άγνωστου. Βρίσκεται στο ίδιο το κατασκεύασμα: το chopper ως ηρωικό αντικείμενο, ως προϊόν μιας ατομικής Kultur.

Οι choppers της εποχής -με τα extended forks τους, τα μικρά ρεζερβουάρ-φλόγες, την απουσία οτιδήποτε περιττού -λειτουργούσαν ως αντίβαρα στην σταδιακή εισαγωγή της μαζικής παραγωγής. Είναι μοναδικά, φτιαγμένα κομμάτι-κομμάτι· όχι προϊόντα μιας ψυχρής σειράς παραγωγής, αλλά δημιουργίες που φέρουν την σφραγίδα του δημιουργού τους. Και σε αυτό, υπάρχει κάτι το καθαρά ρομαντικό: μια άρνηση της ομογενοποίησης, μια επιθυμία για αυθεντικότητα, για τον άνθρωπο που θέλει να αφήσει το δικό του ίχνος πάνω στο εργαλείο της περιπέτειας.

Η Kultur της μηχανής -με την έννοια του εσωτερικού πολιτισμού, αυτού που δεν αποτυπώνεται σε νομικούς κώδικες αλλά σε τρόπους ζωής -είναι παρούσα σε κάθε λεπτομέρεια. Για τους παλιούς μοτοσικλετιστές, το μηχάνημα ήταν προέκταση του χαρακτήρα τους. Το «κάν’ το μόνος σου» (DIY) στυλ, το χέρι που πιάνει το κρύο μέταλλο, η τροποποίηση που χαρίζει υπαρξιακή ικανοποίηση: όλα αυτά δημιουργούν μια κουλτούρα που δεν είναι απλώς τεχνική, αλλά βαθιά φιλοσοφική.

Η Υπερβατικότητα της Ανοιχτής Διαδρομής

Η ρομαντική έννοια του sublime -αυτό το μίγμα δέους, φόβου και εκστατικής αναμέτρησης με το άπειρο -είναι διάχυτη στο Easy Rider. Δεν βρίσκεται μόνο στα τοπία, μα και στη συνείδηση ότι ο αναβάτης εκτίθεται στη φύση χωρίς φίλτρα, χωρίς καμπίνα, χωρίς προστασία. Το σώμα του είναι εκτεθειμένο στον άνεμο, στο κρύο, στη βροχή· είναι ευάλωτο αλλά ζωντανό.

Εκεί, στο σημείο όπου το απρόβλεπτο της διαδρομής γίνεται αλληγορία για το απρόβλεπτο της ζωής, το chopper γίνεται όχημα για μια συνάντηση με το, αναπάντεχο, πεπρωμένο. Οι Ρομαντικοί έβλεπαν στο όρος, στη θύελλα, στη θάλασσα κάτι μεγαλύτερο από την αισθητική: έβλεπαν την απόδειξη ότι ο άνθρωπος χρειάζεται να ξεπερνά τα όριά του για να κατανοήσει τον εαυτό του. Στο Easy Rider, αυτή η ιδέα βρίσκεται στην άσφαλτο που εξαφανίζεται στον ορίζοντα -στην αίσθηση ότι ο κόσμος είναι απέραντος, και ότι αυτή η απεραντοσύνη είναι ταυτόχρονα επικίνδυνη και εκστατική.

Αντιμοντερνισμός (;) και Motorcycle Clubs

Χωρίς να αποτελεί ταινία για motorcycle clubs, το Easy Rider συνομιλεί με τη κουλτούρα τους. Στα late 60s, ομάδες όπως οι Hells Angels, Bandidos, Outlaws κτλ είχαν ήδη δημιουργήσει μια ιδιαίτερη μορφή tribal συλλογικότητας. Όμως αυτό που κινεί το ενδιαφέρον μέσα στο ρομαντικό πλαίσιο δεν είναι οι υπερβολές ή η σχέση τους με τον κόσμο των ναρκωτικών και των parties,  αλλά το υπόγειο φιλοσοφικό ρεύμα: η άρνηση της κοινωνικής στατικότητας, η ανάγκη δημιουργίας μικρών κοινοτήτων με τους δικούς τους κανόνες, το όραμα ενός τρόπου ζωής έξω από την καθημερινή τάξη πραγμάτων.

Ο όρος Kultur -όπως τον χρησιμοποιούσαν Γερμανοί στοχαστές τύπου Herder- δεν αναφέρεται σε κουλτούρα ως προϊόν αγοραπωλησίας, αλλά ως οργανικό, ζωντανό σύνολο: ως «το πνεύμα ενός λαού». Τα motorcycle clubs, ειδικά στην πρωτογενή τους μορφή, ήταν ακριβώς αυτό: μικρο-κοινότητες που θύμιζαν φεουδαρχικά τάγματα όπου το camaderie, ο δρόμος, η τελετουργία της διαδρομής και η αίσθηση της περιπέτειας συνυπήρχαν ως ένα νέο είδος πολιτισμού. Όχι υψηλού, όχι χαμηλού αλλά βιωματικού.

Για τους ρομαντικούς, κάθε αυθεντική κοινότητα έπρεπε να αποπνέει αλήθεια και κίνηση. Για τους μοτοσικλετιστές της εποχής, αυτή η αλήθεια βρισκόταν στην οδήγηση, στις νύχτες γύρω από τη φωτιά, στο γκάζι που σε έκανε να νιώθεις ότι ξεπερνάς αυτό που ήσουν λίγα λεπτά πριν.

Easy Rider: Ένα Προσκύνημα Εναντίον του Σύγχρονου Κόσμου

Ο Wyatt και ο Billy ξεκινούν μια διαδρομή που περισσότερο μοιάζει με προσκύνημα παρά με road trip. Δεν κυνηγούν τον προορισμό· κυνηγούν την εμπειρία. Η ανοιχτή γη των ΗΠΑ, με τις αντιθέσεις της, γίνεται σκηνικό μιας σύγκρουσης ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον παλιό ρομαντισμό του ατόμου που θέλει να βρει την αλήθεια του και τη νέα κοινωνία που αρνείται να ξεφύγει από τα στενά όρια του μεταπολεμικού αστικού τρόπου θέασης της ζωής.

Σε μια από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές, ο George Hanson (Jack Nicholson) λέει πως ο πραγματικός λόγος που ο κόσμος φοβάται ανθρώπους όπως αυτοί δεν είναι τα μακριά μαλλιά ή οι μηχανές, αλλά η ελευθερία τους. Η φράση αυτή αγγίζει τον πυρήνα της ρομαντικής κοσμοθεωρίας: η αληθινή ελευθερία τρομάζει, γιατί είναι δημιουργική και αδέσμευτη.

Η Τραγική Κατάληξη και το τέλος μιας γενιάς

Όπως κάθε ρομαντική ιστορία, το Easy Rider δεν φοβάται την τραγικότητα. Η κατάληξη των ηρώων δεν είναι απλώς βίαιη· είναι τελετουργική. Είναι η επιβεβαίωση ότι η επικρατούσα τάση των κοινωνιών δεν συγχωρεί όσους αρνούνται να γίνουν μέρος της. Όμως αυτή η τραγικότητα δεν ακυρώνει την περιπέτεια· αντίθετα, την καθαγιάζει. Ακόμα και αν εκ πρώτης όψεως φαντάζει αναπάντεχη και βεβιασμένη, δεν αφαιρει το βάρος ενός μύθου, το σχήμα μιας σύγχρονης ηρωικής αφήγησης για το τέλος μιας δεκαετίας που προσπάθησε (έστω και λανθασμένα) να ταυτιστεί με την αλλαγή, οδηγώντας όμως εν τέλει στην ωρίμανση συνθηκών που μας έδωσαν διαμάντια στον χώρο της μουσικής και της υποκουλτούρας.

Το Easy Rider συνεχίζει να συγκινεί, όχι επειδή απεικονίζει μια εποχή που χάθηκε, αλλά επειδή μεταφέρει το διαχρονικό μήνυμα του ρομαντισμού: ότι η περιπέτεια δεν είναι διασκέδαση, αλλά ανάγκη· ότι η ελευθερία δεν είναι άνεση, αλλά αγώνας· και ότι η chopper, έστω και για λίγο, αποτελούσε ένα από τα τελευταία σύγχρονα σύμβολα αυτού του αδάμαστου πνεύματος της προνεωτερικής φωνής του «μυθικού».

Στο τέλος, η ταινία δεν μας δείχνει απλώς δύο άνδρες που διασχίζουν την Αμερική. Απεικονίζει την ενδόμυχη επιθυμία μερικών νέων να χαράξουν έναν δρόμο στα χνάρια των μυθικών καβαλάρηδων της άγριας δύσης.